3. คนตื้น เงาตื้น เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ มีการก้าวไปข้างหน้า ถอยหลัง แลตรง
เหลียวซ้ายแลขวา คู้เข้าเหยียดออก ทรงสังฆาฏิ บาตรและจีวร ไม่น่าเลื่อมใส
บุคคลนั้นไม่รู้ตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ ฯลฯ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา
บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า คนตื้น เงาตื้น ห้วงน้ำตื้นเงาตื้นนั้น แม้ฉันใด บุคคลนี้
ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.
4. คนลึก เงาลึก เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ มีการก้าวไปข้างหน้า ถอยหลัง แลตรง
เหลียวซ้ายแลขวา คู้เข้าเหยียดออก ทรงสังฆาฏิบาตรและจีวร น่าเลื่อมใส
บุคคลนั้นรู้ตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ ฯลฯ ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา บุคคล
อย่างนี้ชื่อว่า คนลึก เงาลึก ห้วงน้ำลึกเงาลึกนั้น แม้ฉันใด บุคคลนี้ก็มี
อุปไมย ฉันนั้น.
บุคคลเปรียบด้วยห้วงน้ำ 4 จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ใน
โลก

อรรถกถาบุคคลผู้เปรียบด้วยห้วงน้ำ 4 ชนิด

ก็เมื่อน้ำลึกมีประมาณแต่เข่า แต่ห้วงน้ำมีพื้นน้ำไม่ปรากฏ เพราะมีสี
น้ำอันเจือกัน หรือเพราะเป็นน้ำขุ่น ชื่อว่า เป็นน้ำตื้น มีเงาอันลึก. ก็แม้น้ำ
ลึกประมาณ 3 หรือ 4 บุรุษ ห้วงน้ำมีพื้นน้ำปรากฏ เพราะเป็นน้ำใส จึงชื่อ
ว่า เป็นน้ำลึก มีเงาอันตื้น. ก็บัณฑิตพึงทราบห้วงน้ำทั้งสองนอกนี้ เพราะมี
เหตุเป็นแดนเกิดพร้อมทั้ง 2 เหตุ. แม้บุคคลผู้ประกอบด้วยอิริยาบถทั้งหลายมี

การก้าวไปข้างหน้าเป็นต้นอันเป็นเช่นกับด้วยความลึกซึ้งแห่งคุณธรรมทั้งหลาย
แต่เพราะความมีกิเลสหนา และเพราะความไม่มีแห่งคุณธรรมอันลึกซึ้ง จึง
ชื่อว่า เป็นเหมือนกับน้ำตื้น แต่มีเงาอันลึก (อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส นาม).
บุคคลที่เหลือ บัณฑิตพึงทราบโดยนัยนี้.

บรรดาบุคคลเหล่านั้น บุคคลเปรียบด้วยโคถึก 4 จำพวก
เป็นไฉน ?
[121] โคถึก 4 จำพวก
โคดุพวกของตน ไม่ดุพวกอื่น 1.
โคดุพวกอื่น ไม่ดุพวกของตน 1.
โคดุทั้งพวกของตน ดุทั้งพวกอื่น 1.
โคไม่ดุทั้งพวกของตน ไม่ดุทั้งพวกอื่น 1.

[122] บุคคลเปรียบด้วยโคถึก 4 จำพวก เหล่านี้ มีปรากฏ
อยู่ในโลกฉันนั้นเหมือนกัน
บุคคล 4 จำพวก เป็นไฉน ?
คนดุพวกของตน แต่ไม่ดุพวกอื่น 1.
คนดุพวกอื่น แต่ไม่ดุพวกของตน 1.
คนดุทั้งพวกของตน ดุทั้งพวกอื่น 1.
คนไม่ดุทั้งพวกของตน ไม่ดุทั้งพวกอื่น 1.

1. บุคคล ดุพวกของตน ไม่ดุพวกอื่น เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ชอบเบียดเบียนบริษัทของตน แต่ไม่เบียด-
เบียนบริษัทของผู้อื่น บริษัทอย่างนี้ชื่อว่า เปรียบด้วยโคที่ดุแต่ในพวกของ
ตน ไม่ดุพวกอื่น โคถึกที่ดุพวกของตน ไม่ดุพวกอื่น แม้ฉันใด บุคคลนี้
ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.
2. บุคคล ดุพวกอื่น ไม่ดุพวกของตน เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ชอบเบียดเบียนบริษัทของผู้อื่น แต่ไม่เบียด-
เบียนบริษัทของตน บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า เปรียบด้วยโคที่ดุพวกอื่นแต่ไม่ดุ
พวกของตน โคถึกที่ดุพวกอื่น แต่ไม่ดุพวกของตน แม้ฉันใด บุคคลนี้ก็มี
อุปไมย ฉันนั้น.
3. บุคคล ดุทั้งพวกของตน ดุทั้งพวกอื่น เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ เบียดเบียนทั้งบริษัทของตน เบียดเบียนทั้ง
บริษัทของผู้อื่น บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า เปรียบด้วยโคที่ดุทั้งพวกของตน ดุทั้งพวก
อื่น โคถึกที่ดุทั้งพวกของตน ดุทั้งพวกอื่น แม้ฉันใด บุคคลนี้ก็มีอุปไมยฉันนั้น.
4. บุคคล ไม่ดุทั้งพวกของตน ไม่ดุทั้งพวกอื่น เป็น
ไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ไม่เบียดเบียนทั้งบริษัทของตน ไม่เบียดเบียน
ทั้งบริษัทของคนอื่น บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า เปรียบด้วยโคที่ไม่ดุทั้งพวกของตน
และพวกอื่น โคถึกที่ไม่ดุทั้งพวกของตน ไม่ดุทั้งพวกอื่น แม้ฉันใด บุคคล
นี้ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.

บุคคลเปรียบด้วยโคถึก 4 จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ใน
โลก

อรรถกถาบุคคลผู้เปรียบเทียบด้วยโคถึก 4 จำพวก

พึงทราบโคถึกก่อน โคตัวใด ย่อมรบกวน คือย่อมทำฝูงโคพวกตน
ให้กลัว แต่สงบเสงี่ยม มีปกติเป็นสุขในฝูงโคหมู่อื่น โคตัวนี้ ชื่อว่าเป็นโค
ดุร้ายในพวกของตนแต่ไม่ดุร้ายในโคพวกอื่น แม้บุคคลก็เช่นกัน เบียดเบียน
ทิ่มแทงบริษัทของตน มีการร้องเรียกด้วยถ้อยคำหยาบคาย แต่เป็นผู้สงบเสงี่ยม
ประพฤติถ่อมตนในบริษัทผู้อื่น ชื่อว่าเป็นเหมือนโคที่ดุร้ายในฝูงตน แต่ไม่
ดุร้ายในโคฝูงอื่น ๆ บุคคลแม้ที่เหลือ บัณฑิตพึงทราบโดยนัยนี้. ก็ในนิทเทส-
วาระในคำว่า "อุพฺเพชิตา โหติ" นี้ ได้แก่ การกระทบกระทั่ง การเสียด
แทง คือการทำอาการให้ตกใจกลัวนั่นแหละ.

บรรดาบุคคลเหล่านั้น บุคคลเปรียบด้วยอสรพิษ 4 จำพวก
เป็นไฉน ?
[123] อสรพิษ 4 จำพวก
อสรพิษมีพิษแล่นเร็ว แต่มีพิษไม่ร้าย 1.
อสรพิษมีพิษร้าย แต่พิษไม่แล่นเร็ว 1.
อสรพิษมีพิษแล่นเร็วด้วย มีพิษร้ายด้วย 1.
อสรพิษมีพิษไม่แล่นเร็วด้วย มีพิษไม่ร้ายด้วย 1.